ÖZET

E-ticaret, teknolojik gelişmeler ve dijitalleşmenin etkisiyle son yıllarda hızlı bir ivme kazanmıştır. Sınır ötesi e-ticaret pazarının 2028 yılına kadar 3,4 trilyon dolara çıkması öngörülmektedir. Ancak bu büyüme, gümrük mevzuatındaki karmaşıklıklar, dolandırıcılık riski ve lojistik sorunlar gibi zorlukları da beraberinde getirmektedir. Gümrükler, süreçleri basitleştirerek, dijital çözümler ve işbirlikleri ile bu zorlukları aşmayı hedeflemektedir. Teknolojinin rolü, süreçlerin hızlandırılmasında ve şeffaflığın artırılmasında kritik öneme sahiptir. Gelecek, düzenlemelerin uyumlaştırılması, sürdürülebilirlik ve tüketici beklentileri doğrultusunda şekillenecektir. Gümrük otoriteleri de bu değişen ortama uyum sağlayarak, e-ticaretin gelişimini desteklemek için çeşitli stratejiler geliştirmeye devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler: Sınır Ötesi E-Ticaret, Dijitalleşme, Gümrükler, Tedarik Zinciri, Lojistik, Optimizasyon

ABSTRACT

E-commerce has gained rapid momentum in recent years with the influence of technological developments and digitalization. The cross-border e-commerce market is projected to grow to 3.4 trillion dollars by 2028. However, this growth also brings challenges such as complexities in customs legislation, fraud risk and logistical problems. Customs authorities aim to overcome these challenges by simplifying processes and using digital solutions and collaborations. The role of technology is critical in speeding up processes and increasing transparency. The future will be shaped in line with the harmonization of regulations, sustainability and consumer expectations. Customs agencies continue to develop various strategies to support the development of e-commerce by adapting to this changing environment.

Key Words: Cross Border E-Commerce, Digitalization, Customs, Supply Chain, Logistics, Optimization

GİRİŞ

Teknolojik gelişmeler ve dijitalleşme, son yıllarda e-ticaretin katlanarak büyümesine katkı sağlamıştır. Covid-19 salgını tüketici davranışlarını önemli ölçüde değiştirmiş, dijital çözümlerin benimsenmesini ve dolayısıyla e-ticaretin büyümesini hızlandırmıştır. İnternet üzerinden e-ticaret, çok sayıda satıcının çeşitli ürünler sattığı web siteleri veya pazaryerlerinde tüketicilere sadece birkaç tıklamayla uygun bir şekilde ürün sipariş etme fırsatı sunmuştur.

Küresel perakende e-ticaret 2014’te 1,3 trilyon ABD doları seviyesindeyken, bu rakamın 2023’te üç kattan fazla (%330) artarak 5,8 trilyon ABD dolarına yükseldiği tahmin edilmektedir (E-kaynak: www.statista.com Erişim Tarihi: 09.10.2024). Önümüzdeki birkaç yılda ise toplam küresel perakende e-ticaret satışlarının %39’luk bir büyüme ile 2027 yılında 8 trilyon ABD doları aşması beklenmektedir. Keza, 2023 yılında 1,6 trilyon ABD doları olan sınır ötesi e-ticaret pazar büyüklüğünün, tahminin %108 oranında çok daha hızlı büyüyüp 2028 yılına kadar 3,4 trilyon ABD dolarına ulaşması beklenmektedir (E-kaynak: www.juniperresearch.com Erişim Tarihi: 23.09.2024). Geçtiğimiz yıl yapılan bir ankete göre, çevrimiçi alışveriş yapanların %24’ü en son sınır ötesi alışverişlerini Amazon üzerinden yapmış, bunu %16 ile Alibaba/AliExpress izlemiştir. Anket, en büyük yedi çevrimiçi perakendecinin yurt dışından yapılan e-ticaret satın alımlarının %70’ini karşıladığını göstermektedir (E-kaynak: www.statista.com Erişim Tarihi: 07.10.2024).

Amazon ve Alibaba/AliExpress gibi büyük çevrimiçi perakendeciler, ürünlerin depolanması ve dağıtımı için düzenli olarak depolama tesislerini ve sipariş karşılama merkezlerini kullanmaktadır. Örneğin, Amazon küresel lojistik, müşterilerine optimize edilmiş toplu depolama için Amazon Depolama ve Dağıtım (AWD) olanakları ile ABD’de 110 aktif sipariş karşılama merkezi ve dünya genelinde 185 merkezle (optimize edilmiş toplama, paketleme ve teslimat için) Amazon Lojistik (Fulfilment By Amazon) programı sunmaktadır (E-kaynak: https://fbahelp Erişim Tarihi: 23.09.2024). Diğer büyük çevrimiçi perakendeciler de benzer depolama ve sipariş karşılama merkezleri hizmetleri sunmaktadır.

E-TİCARETİN YÜKSELİŞİNDE FIRSATLAR VE ZORLUKLAR

E-ticarette ürün satışları genellikle nispeten düşük değere sahip küçük sevkiyatların hareketini içermektedir. Sınır ötesi e-ticaretin yükselişine katkıda bulunan bazı faktörler şunlardır:

Küresel Bağlantı: Teknoloji ve internetteki ilerlemeler, tüketicilerin dünyanın her yerinden ürünlere erişmesini kolaylaştırmıştır.

Tüketici Talebi: Alışveriş yapanlar giderek daha fazla benzersiz ürünler, rekabetçi fiyatlar ve kolaylık arayışına girmiş ve bu da onları çoğunlukla uluslararası satıcılara yönlendirmiştir.

Pazaryerleri/Platformlar: Amazon, eBay ve Alibaba gibi web siteleri, satış ve satın alma süreçlerini kolaylaştırarak kullanıcı dostu ve erişilebilir hale getirmiştir.

E-ticaretin büyümesi önemli fırsatlar sunarken, aynı zamanda çeşitli zorlukları da beraberinde getirmiştir. Bu nedenle, sınır ötesi e-ticarette ürünlerin hızlı ve verimli teslimatı için, nakliye ve lojistiğin organizasyonunun yanı sıra çok sayıda paketin gümrük işlemleriyle ilgili zorlukların da ele alınması gerekmektedir:

Mevzuatın Karmaşıklığı: Farklı ülkelerin farklı gümrük düzenlemeleri, tarifeleri ve ithalat vergileri vardır. Bu düzenlemeleri yürütmek firmalar için karmaşık olabilmektedir.

Dolandırıcılık ve Uyum Sorunu: Yerel yasalar ve düzenlemelere uygunluğun sağlanması kritik öneme sahiptir. Firmalar sahte ürünler ve vergi kaçakçılığıyla ilgili risklerle karşı karşıyadır.

Lojistik ve Teslimat: Verimli nakliye ve teslimat süreçleri çok önemlidir. Gümrük işlemlerinde yaşanan gecikmeler müşterilerin hayal kırıklığına uğramasına ve maliyetlerin artmasına neden olabilmektedir.

GELİŞEN GÜMRÜK UYGULAMALARI

Sınır ötesi e-ticaretin değişen ortamına uyum sağlamak için dünya çapında gümrükler çeşitli stratejiler uygulamaktadır:

Kolaylaştırılmış Süreçler: Birçok ülke, düşük değerli gönderiler için gümrük prosedürlerini basitleştirmeye çalışmaktadır. Örneğin, “de minimis” eşiği, bazı küçük değerli ürünlerin gümrük vergisi ödemeden ithal edilmesine olanak tanımaktadır.

Dijitalleşme: Dijital araç ve platformların benimsenmesi gümrük süreçlerini dönüştürmektedir. Elektronik gümrük beyannameleri ve otomatik sistemler gümrükleme sürelerinin hızlandırılmasına ve verimliliğin artırılmasına yardımcı olmaktadır.

Gelişmiş İşbirliği: Gümrük idareleri, verileri paylaşmak ve uyumluluğu artırmak için e-ticaret platformları ve lojistik sağlayıcılarla giderek daha fazla işbirliği yapmaktadır. Bu ortaklığın amacı; potansiyel riskleri tespit etmek ve ürün akışını kolaylaştırmaktır.

Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ), sınır ötesi e-ticaretin hem kolaylaştırma hem de kontrol perspektiflerinden nasıl etkili bir şekilde yönetileceği konusunda gümrük idarelerine rehberlik sağlayarak e-ticaret konuları üzerinde aktif olarak çalışmaktadır. Geliştirilen enstrüman, araç ve belgeler arasında DGÖ Sınır Ötesi E-Ticaret Standartlar Çerçevesi, Standartlar Çerçevesinin uygulanmasına yönelik Teknik Şartnameler, AEO kavramının sınır ötesi e-ticarete genişletilmesine yönelik Sekreterlik Notu ve E-Ticaret konusunda Örnek Olay İncelemeleri Özeti de yer almaktadır (E-kaynak: www.wcoomd.org Erişim Tarihi: 24.09.2024).

Gümrük açısından bakıldığında, sınır ötesi e-ticarete ilişkin temel konular, gelişmiş elektronik verilerin kullanılabilirliği ve risk yönetimi; güvenlik ve emniyet, sınır ötesi e-ticaret gönderilerinin gümrük işlemlerinin kolaylaştırılması ve basitleştirilmesi, adil ve verimli gelir tahsilatı ve e-ticaret faaliyetlerinde yer alan paydaşlarla ortaklık programlarını içermektedir. Gümrük vergilerinden muafiyet için “de minimis” eşiğinin düzenlenmesi ve uygulanmasına, basitleştirilmiş beyannamenin kullanılmasına, uygulanabildiği durumlarda vergi ve harçların elektronik olarak ödenmesine yönelik etkin ve esnek yöntemlerin geliştirilmesine, yasa dışı ticaretin ve fikri mülkiyet hakkı ihlallerinin önlenmesine ve ürünlerin iadesinin kolaylaştırılmasına özel önem verilmektedir.

E-ticaret faaliyetlerinin iş perspektifinden organize edilme şekli de gümrük otoritelerinin e-ticaret gönderilerinin gümrük işlemlerine katılımını etkileyebilmektedir.

TEKNOLOJİNİN ROLÜ

Teknoloji, e-ticaretin ve gümrüklerin dönüşümünü kolaylaştırmada çok önemli bir rol oynamaktadır:

Blockchain Teknolojisi: Tedarik zincirinde şeffaflığı ve izlenebilirliği artırarak gümrük idarelerinin ürünlerin orijinalliğini doğrulamasına yardımcı olmaktadır.

Yapay Zekâ ve Makine Öğrenimi: Bu teknolojiler olası risklerin hesaplanması ve yönetilmesini, potansiyel sahte gönderilerin belirlenmesini ve gümrük süreçlerinin otomatikleştirilmesini mümkün kılmaktadır.

Veri Analitiği: Sınır ötesi e-ticaret işlemlerinden elde edilen verilerin analizi, gümrük idarelerinin eğilimleri anlamasına, operasyonları optimize etmesine ve uyumluluk önlemleri geliştirmesine olanak sağlamaktadır.

E-TİCARET MEVZUATINDA YAPILAN SON DEĞİŞİKLİKLER

Ülkemiz de etkin ve sürdürülebilir bir rekabet ortamını tesis etmek üzere; artan sınır ötesi e-ticaret hacminin yerel firmalar üzerinde yaratacağı baskı ve vergi gelirlerinin aşınması gibi negatif dışsallıklara karşı tedbirler geliştirmek, aynı zamanda yasal ve güvenli e-ticareti destekleyerek sınır ötesi e-ticarete konu eşyanın beyanını basitleştirmek için sürekli güncellenen uluslararası standartlara hızlı bir şekilde uyum sağlamıştır. Bu kapsamda yapılan değişikliklerden bazıları aşağıda sıralanmıştır:

İhracatta basitleştirilmiş gümrük beyannamesine (BGB) eklenmesi gereken faturanın eklenmediği gümrük beyanının, beyan için gerekli asgari bilgileri içeren e-irsaliyenin beyannameye eklenmesi suretiyle yapılabilmesine yönelik Gümrük Yönetmeliğinde düzenleme yapılmıştır.

E-İhracat Destekleri Hakkında Karar çerçevesinde yararlanıcıların desteklerden faydalanabilmesi için yapılan ihracatın e-ihracat kapsamında olup olmadığı önem arz etmektedir. Bu doğrultuda, ithalatı veya ihracatı başlatılan eşyanın gümrük işlemlerinin takibini sağlamak amacıyla yürürlüğe konulan GET-APP uygulamasına e-ihracat kapsamında yapılan gümrük işlemlerine ilişkin verilerin de aktarılması sağlanmış olup, yararlanıcılar kendi firmalarının yapmış oldukları BGB kapsamı e-ihracat verilerine GET-APP üzerinden hızlı ve doğru bir şekilde erişebilmesi mümkün hale getirilmiştir.

06.08.2024 tarihli ve 32624 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “4458 Sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar” ile halihazırda yurtdışından posta veya hızlı kargo taşımacılığı yoluyla ülkemize gelen ve posta idaresi ile Ticaret Bakanlığınca yetkilendirilen hızlı kargo şirketlerince basitleştirilmiş usulde gümrük beyanı yapılan, tek ve maktu vergiye tabi eşya için geçerli olan 150 Avro kıymet limiti 30 Avro olarak güncellenmiştir. Ayrıca bu kapsamda gelen eşya ile yolcu beraberinde gelen eşyaya uygulanacak tek ve maktu vergi oranları, Avrupa Birliği ülkelerinden doğrudan gelenler için ve diğer ülkelerden gelenler için sırasıyla %30 ve %60 olarak uygulanmaya başlamıştır. Buna paralel olarak, posta idaresi ile Bakanlıkça yetkilendirilen hızlı kargo şirketlerince normal usulde beyan edilen eşya için geçerli olan 150 Avro kıymet limiti de 30 Avro olarak belirlenmiştir. Söz konusu değişiklikler, gerekli sistemsel düzenlemelerin gerçekleştirilmesini müteakip Kararın yayımından 15 gün sonra (21.08.2024 tarihinde) uygulamaya alınmıştır.

24.10.2024 tarihli ve 7529 sayılı “Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile, tüketicilerin daha etkin korunması sağlanmış ve tüketici kredisi ile konut kredisi sözleşmelerinin mesafeli usulle de kurulabilmesi imkânı getirilmiştir. Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da değişiklik yapılarak e-ihracatı teşvik eden yeni düzenlemeler kabul edilmiş; firmaların, esnafın, üreticinin ve e-ticaret pazaryerlerinin hem rekabet gücünün hem kârlılıklarının artırılması, iş gücü piyasasında kayıplar olmaması ve sınır ötesi e-ihracatın teşvik edilmesi açısından önemli bir gelişme olmuştur (E-kaynak: www.ticaret.gov.tr Erişim Tarihi: 04.11.2024).

Son olarak, tüketicilere güvenli ürün ulaştırılmasını teminen Ticaret Bakanlığınca hazırlanan uzaktan iletişim araçları vasıtasıyla satılan ürünlerin ürün güvenliği denetimlerine ilişkin “Uzaktan İletişim Araçları Yoluyla Piyasaya Arz Edilen Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği” 30.10.2024 tarihli ve 32707 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır (E-kaynak: www.ticaret.gov.tr Erişim Tarihi: 04.11.2024).

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Sınır ötesi e-ticaretin kazandığı ivme, küresel ticareti dönüştürerek işletmelerin ve tüketicilerin daha önce hiç olmadığı şekilde bağlantı kurmasına olanak tanımıştır. Hızla gelişen bu ticaret ortamı, ticaret hacmindeki benzeri görülmemiş büyümeyi yönetmek ve ilgili sınır risklerini ele almak için gümrükler de dahil olmak üzere tüm paydaşların kapsamlı ve iyi düşünülmüş çözümlerini gerektirmektedir. Bu çerçevede, çevrimiçi alışveriş küreselleştikçe gümrük idareleri de bu değişime uyum sağlayacak şekilde gelişmektedir. İzlenecek temel trendler şunları içermektedir:

Düzenlemelerin Uyumlaştırılması: Ülkeler arasında gümrük düzenlemelerini standartlaştırma çabaları hem firmalar hem de tüketiciler için süreci basitleştirebilecektir.

Sürdürülebilirlik: Sürdürülebilir uygulamalara daha fazla odaklanılması, sınır ötesi taşımacılığın çevresel etkilerine ilişkin yeni düzenlemelere yol açabilecektir.

Tüketici Beklentileri: Tüketiciler daha hızlı ve daha güvenilir teslimat talep ettikçe, gümrük yetkililerinin verimliliği uyumluluk ve güvenlikle dengelemesi gerekecektir.

Özellikle e-ticaret tedarik zinciri, yeni satıcıların ve operatörlerin sisteme tanıtılmasıyla karakterize edilmektedir. Gümrüklerin ve bu yeni aktörlerin, yasal sınır ötesi e-ticaretin kolaylaştırılması, adil ve verimli gelir tahsilatı ve toplumun korunmasını sağlamak için birlikte çalışarak potansiyel faydaların gerçekleşmesini sağlaması elzemdir.

Bu amaçla gümrük idareleri, e-ticaret tedarik zincirindeki rollerini ve işlettikleri farklı iş modellerini anlamak için e-ticaret paydaşlarıyla işbirliği yapmalı; bu işbirliği, AEO güvenlik standartlarının geliştirilmesinin yanı sıra e-ticaret kuruluşlarının AEO programına katılarak elde edeceği faydaları da içerecek şekilde genişletilmelidir.

KAYNAKÇA

Dünya Gümrük Örgütü (World Customs Organization) “E-Ticaret Paketi (E-Commerce Package)” (https://www.wcoomd.org/en/topics/facilitation/instrument-and-tools/frameworks-of-standards/ecommerce.aspx)

FBA (2023) “Sipariş Karşılama Merkezleri – Amazon” (https://fba.help/list-of-amazon-fulfillment-centers)

Juniper Research Ltd. (2023) “Sınır Ötesi E-Ticaret: Ana Trendler, Bölgesel Analiz ve Pazar Tahminleri 2023-2028” (https://www.juniperresearch.com/research/fintech-payments/ecommerce/cross-border-ecommerce-research-report/)

Statista (2024) “Küresel Çapta Alışveriş Yapanların 2023’te En Çok Sipariş Verdiği Çevrimiçi Perakendeciler” (https://www.statista.com/statistics/878623/digital-retailers-digital-buyers-cross-border-digital-purchases/)

Statista (2023) “Küresel Perakende E-Ticaret Satışları 2024-2027” (https://www.statista.com/statistics/379046/worldwide-retail-e-commerce-sales/)

Ticaret Bakanlığı (2024) “Ticaret Bakanı Bolat E-Ticaret ve Perakende Zirvesinde Konuştu” (https://ticaret.gov.tr/haberler/ticaret-bakani-bolat-e-ticaret-ve-perakende-zirvesinde-konustu)

Ticaret Bakanlığı (2024) “Uzaktan İletişim Araçları Yoluyla Piyasaya Arz Edilen Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği” (https://ticaret.gov.tr/haberler/ticaret-bakanliginin-uzaktan-iletisim-araclariyla-satilan-urunlerin-denetimine-iliskin-duzenlemesi-resmi-gazetede-yayimlandi)