ÖZET

Lojistik, malların fiziksel hareketleri ile sınır içi ve sınır ötesi ticareti destekleyen bir hizmet ağı olarak tanımlanmaktadır. Ülkeler küresel ticarette rekabet avantajı elde etmek için lojistiğe vermektedir. Lojistik performansını iyileştirmek isteyen ülkeler için mevcut durumlarını ölçmek ve kıyaslama yapmak adına Lojistik Performans Endeksi (LPI) önemli bir kıyaslama aracı olarak Dünya Bankası Grubu tarafından 2007 yılından bu yana düzenli olarak yayımlanmaktadır. Bu çalışmada, LPI genel olarak ve 2023 yılı özelinde incelenmekte, bunların yanında Türkiye’nin LPI 2023’te sıralaması değerlendirilerek mevcut durumun analizi yapılmaktadır. Çalışmada ayrıca Türkiye’nin lojistik performansının geliştirilmesi için yapılabilecekler tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: LPI, LPI 2023, Lojistik Performans Endeksi, Türkiye’nin Lojistik Performansı

GİRİŞ

Malların fiziksel hareketi, sınır içi ve sınır ötesi ticareti destekleyen bir hizmet ağı olarak anlaşılması gereken lojistik, taşımacılık, depolama, gümrükleme, komisyonculuk, hızlı teslimat, terminal operasyonlar ile bunlara ilişkin veri ve bilgilerin yönetimini içermektedir.

Diğer taraftan, ülkelerin küresel ticarette öne çıkmak için lojistiğe gittikçe daha fazla önem verdiği görülmekle birlikte; bu alanda kendini iyileştirmek isteyen ülkeler için, ilerleme sağlamadan önce mevcut durumlarının ne olduğuna ilişkin bir kıyaslama aracına (benchmarking tool) ihtiyaçları vardır.

Bu noktada, 2007 yılından itibaren Dünya Bankası Grubu tarafından hazırlanan Lojistik Performans Endeksi (LPI) söz konusu kıyaslama aracı fonksiyonunu icra etmektedir.

Bu yazıda, endeksin temel bileşenleri ile Nisan 2023’te açıklanan Lojistik Performans Endeksi 2023 (LPI 2023)’nde öne çıkan hususlara yer verilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca, bugüne kadar yayımlanan yedi endekste Türkiye’nin genel sırası ile gümrük alanındaki sırasının yıllar itibariyle nasıl geliştiği verilecektir.

ENDEKSİN TEMEL BİLEŞENLERİ

LPI iki temel bileşene dayanmaktadır: İlk bileşen, sahada yer alan uluslararası lojistik operatörlerine uygulanan ve bu firmaların ticaret yaptıkları ülkelerdeki lojistik uygulamalarına ilişkin geri bildirim alındığı ankettir. İkinci bileşen ise deniz taşımacılığı, konteyner takibi, posta ve hava taşımacılığı faaliyetleri hakkında çeşitli veri sağlayıcılar tarafından toplanan ve LPI’ye sunulan ayrıntılı bilgilerdir.

Esasen, söz konusu iki bileşenin iki farklı yöntemi temel aldığı hemen dikkati çekmektedir. İlk bileşen, ülkelerin lojistik performanslarına ilişkin sahadaki aktörlerin algılarını yansıtmakta iken, ikinci bileşen küresel tedarik zincirlerine ilişkin verileri temel alarak küresel ticaretin hızını ortaya koymaktadır.

Öte yandan LPI, ülkelerin performansını kıyaslarken altı parametreyi kullanır ve bu parametreler üzerinden ülkelerin genel LPI puanını oluşturur. Hem altı parametre hem de genel LPI puanı üzerinden, bir ülkenin o alanda dünyadaki en iyi performansa sahip ülkeye göre durumu ortaya konulurken, aynı zamanda bölge veya gelir grupları bazında karşılaştırma yapılması da mümkün olmaktadır.

Belirtilen altı parametre şu şekildedir:

1) Gümrükler dahil olmak üzere sınır kontrol kurumları tarafından gümrükleme sürecinin etkinliği (ör. hız, basitlik ve formalitelerin öngörülebilirliği)

2) Ticaret ve ulaşımla ilgili altyapının kalitesi (örneğin: limanlar, demiryolları, karayolları, bilgi teknolojisi altyapısı)

3) Rekabetçi fiyatlara sahip gönderileri düzenleme kolaylığı

4) Lojistik hizmetlerinin yeterliliği ve kalitesi (örneğin, nakliye operatörleri, gümrük komisyoncuları)

5) Gönderileri izleme ve takip etme yeteneği

6) Planlanan veya beklenen teslimat süresi içinde varış noktasına ulaşan gönderilerin zamanında olması

LPI 2023’TE YER ALAN TESPİTLER

2018 endeksinde 160 ülke yer almışken, 2023 endeksinde ülke sayısı 21 azalarak 139’a gerilemiştir. Endeksten çıkan ülkelerin büyük kısmı düşük gelirli ülkelerdir.

Bir önceki rapordan sonra küresel olarak hissedilen daha zorlu bir iş ortamına rağmen, lojistik hizmetleri genel olarak dirençliydi. COVID-19 pandemisi nedeniyle genel olarak küresel tedarik zincirinde, özel olarak ise taşımacılıkta yaşanan kesintilere rağmen, LPI 2023’teki ortalama genel puanın, 2018’deki son ankettekiyle büyük ölçüde aynı kaldığı görülmektedir.

En iyi lojistik performansına sahip 10 ülke, yüksek kaliteli lojistik hizmeti sunmaya devam etti; 2018’deki 4,0’a kıyasla ortalama 5 üzerinden 4,1 puan aldılar. En kötü performans gösteren 10 ülkenin ortalama puanı, zorlu koşullara rağmen düşmedi ve 2018’de olduğu gibi 5 üzerinden 2,1’de kaldı.

Öte yandan, önceki yıllarda orta düzey performans sergileyen ülkelerin ilerleme kaydettiği görülmektedir. Şöyle ki;

(1) önceki yıllara kıyasla daha fazla sayıda ülke daha yüksek puan aldı.

(2) ortalama genel ülke puanı, son on yılda sürekli olarak arttı.

(3) 3 ila 4 arasında bir genel LPI puanı alan ülke sayısı arttı.

Tedarik zincirinin güvenilirliği (reliability) kritik öneme sahiptir. Konteynerler için, tüm potansiyel ticaret yollarında ihracat limanına girişten varış limanından çıkışa kadar geçen ortalama süre 44 gündür (standart sapma 10,5 gün). Uluslararası ticarette geçen sürenin yaklaşık yüzde 60’ı denizde geçerken, en büyük gecikmeler, konteynerler kalkış veya varış noktasında (limanlar, havaalanları) bekletildiğinde meydana gelmektedir.

Bu nedenle, limanların verimliliğine (productivity) yatırım yapmak, gümrükleri modernize etmek ve yeni teknolojilerden yararlanmak gibi politikaları hayata geçirerek tedarik zincirinin güvenilirliğini artırmak mümkündür. İlaveten, en kısa gecikmelere sahip gelişmekte olan ülkelerin (Örneğin Hindistan), bunların da ötesine geçerek “gönderileri izleme ve takip etme”de iddialı çözümleri uyguladığını göstermektedir.

Sergilenen performans ülkelerin gelir seviyesinin önüne geçebilmektedir. Bu durum, konteynerlerin limanlarda geçirdiği bekleme süresi gibi göstergelerde özellikle belirgindir. 2021-22 tedarik zinciri krizinin kalıcı etkileri, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin Avrupa’daki lojistik üzerindeki etkileri ve tedarik zincirlerinin dijitalleşmesi gibi faktörler nedeniyle, gelişmekte olan ekonomilerin, gelişmiş ekonomilere göre daha kısa gecikmelere sahip olma eğiliminde olduğu görülmektedir.

Endeksin altı bileşeninde de istikrarlı performansa sahip orta gelirli ülkelerin, hem emsallerini hem de daha gelişmiş ülkeleri geride bırakması mümkündür.

Nakliyecilerin neredeyse %75’i, endekste üst sıralarda yer alan ülkelere ihracat yükü taşırken çevre dostu lojistik seçeneklerinin “sıklıkla” veya “neredeyse her zaman” talep edildiğini bildirmişlerdir.

Öte yandan, yukarıda belirtildiği üzere, LPI 2023, önceki yıllardan farklı olarak, lojistik profesyonellere uygulanan anketin yanı sıra, küresel ticaretin gerçek hızını ölçen yeni temel performans göstergelerinden oluşan genişletilmiş bir veri seti (Büyük Veri-Big Data)de içermektedir. Bununla birlikte, bu veri seti, ülke puanları ve sıralamalarının oluşturulmasına henüz dahil edilmemiştir.

LPI 2023’TE EN İYİ PERFORMANSA SAHİP OLAN ÜLKELER

Tablo-1’de LPI 2023’te ilk 10 sırada yer alan ülkeler verilmiştir. Buna göre, Singapur ilk sırada yer alırken, ardından sırasıyla Finlandiya, Danimarka, Almanya, Hollanda, İsviçre, Avusturya, Belçika, Kanada ve Hong Kong gelmektedir.

Tablo-1: LPI 2023’te İlk 10 Ülke ve Türkiye

Sıra	Ülke	LPI Puanı
1	Singapur	4,3
2	Finlandiya	4,2
3	Danimarka	4,1
4	Almanya	4,1
5	Hollanda	4,1
6	İsviçre	4,1
7	Avusturya	4,0
8	Belçika	4,0
9	Kanada	4,0
10	Hong Kong	4,0
42	Türkiye	3,4

TÜRKİYE’NİN LPI 2023 GENEL PUANI VE SIRASI

Türkiye bir önceki endeks olan 2018 yılında hazırlanan LPI’da 47. Sırada bulunurken, 139 ülkenin bulunduğu LPI 2023’te 42. Sırada yer almıştır.

Her ne kadar önceki endekse göre 5 sıra ilerleme kaydetmiş olsa da, Türkiye’nin daha önceki endekslerdeki performansından uzakta olduğu dikkati çekmektedir. Önceki endekslerde Türkiye’nin sıralamada en iyi olduğu yıl ise 27. Sırada bulunduğu 2012 yılıydı. Türkiye’nin 2007-2023 döneminde yıllara göre LPI puanı ve sıralaması Grafik-1’de verilmiştir.

Grafik-1: Yıllar İtibariyle Türkiye’nin LPI Puanı ve Sırası

TÜRKİYE’NİN GÜMRÜK PUANI VE SIRASI

Türkiye’nin gümrük alanında 2018 yılında hazırlanan LPI’da 58. Sırada bulunurken, 139 ülkenin bulunduğu LPI 2023’te 47. Sırada yer almıştır. Türkiye’nin 2007-2023 döneminde yıllara göre LPI’daki gümrük puanı ve sıralaması Grafik-2’de verilmiştir.

Grafik-2: Yıllar İtibariyle Türkiye’nin Gümrük Puanı ve Sırası

TÜRKİYE’NİN LPI GENEL SIRASI İLE GÜMRÜK SIRASI

Türkiye’nin LPI genel sırası ile gümrük sırasının benzer biçimde hareket ettiği görülmektedir (Grafik-3). Endeksin yayımlandığı ilk yıl olan 2007 yılında gümrük sırası 33, LPI genel sırası 34 iken, sonraki 6 endekste LPI genel sıralamasının gümrük sıralamasının üzerinde olduğu görülmektedir.

Öte yandan Türkiye LPI 2023’te gümrük alanında 11 sıra ilerlerken, LPI genelindeki ilerlemenin 5 sıra olduğu görülmektedir.

Grafik-3: Yıllar İtibariyle Türkiye’nin LPI ve Gümrük Sıraları

SONUÇ

LPI, ülkelerin uluslararası lojistik performanslarında karşılaştıkları zorlukları ve fırsatları ortaya koymakta ve performanslarını iyileştirmek için neler yapabileceklerini belirlemelerine yardımcı olmakta, aynı zamanda, bir ülkenin diğer ülkelere göre ne durumda olduğunu göstermektedir.

LPI 2023’te, uluslararası ticarette geçen sürenin yaklaşık yüzde 60’ının denizde meydana geldiği, en büyük gecikmelerin ise konteynerlerin kalkış veya varış noktalarında bekletilmeleri nedeniyle yaşandığı tespitine yer verilmektedir.

Bu beklemelerin azaltılması için politika önerisi olarak ise, limanların verimliliğini artırmanın, gümrüklerin modernizasyonunu geliştirmenin ve yeni teknolojilerden yararlanarak tedarik zincirinin güvenilirliğini artırmanın önemli olduğuna vurgu yapılmaktadır.

Bu açıdan bakıldığında, Ticaret Bakanlığımızın yaptığı modernizasyon ve teknolojik altyapının güçlendirilmesi çalışmalarının önemi daha da anlaşılır olmaktadır.

Son olarak, Türkiye olarak LPI genel sıramız ile gümrük sıralamamızın benzer yönde hareket ettiği dikkate alındığında, gümrük hizmetlerimizdeki kalitenin artırılmasına yönelik çalışmaların, Türkiye’nin LPI’da daha üst sıralarda yer bulabilmesine katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.