ÖZET

Sahip olunan ekonomik kaynakların en etkin ve verimli bir şekilde kullanılması, bir güç oluşturacak şekilde yönlendirilmesi olarak tanımlanan iktisadi hayat, işletmeleri varlıklarını sürdürmesi, etkin ve verimli olabilmesi için yapısal bir dönüşüme zorlamıştır. Yapısal dönüşüm ise birçok kaynakta “iktisadi faaliyetin geleneksel üretimden nitelikli üretim ve hizmetler sektörüne dönüşümü” şeklinde tarif edilmektedir.  Günümüz dünyasının katma değeri yüksek ürün imalatı ve ihracatı, mal ve hizmet ürünlerinde dijitalleşme, uluslararasılaşma ve unicorn olma gibi kavramları öne çıkarması Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) sektörünü ayrı bir yere konumlandırmaktadır. Bu bağlamda ülkemizin bilişim ve alt sektörlerinin geliştirilmesi, inovasyonun teşvik edilmesi ve uluslararası pazarlarda rekabet edebilecek bölgesel ve küresel unicornların oluşturulması amacıyla hazırlanarak bilişim ihracatçılarımıza sunulan E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) destek mekanizması Türkiye’nin bilişim sektörü hizmet ihracatının artırılması ve dönüşümün sağlanması noktasında kilometre taşı olacaktır.

Anahtar Kelimeler: E-Turquality, BİT, bilişim, bilişim ihracatı, bilişimin yıldızları, unicorn

GİRİŞ

Dünya ülkelerinde son yıllarda yaşanan yapısal dönüşüm ve gelişmelere bakıldığında hizmet sektörünün daha fazla gelir getirmesi nedeniyle klasik tarım ve sanayi sektörüne oranla önemli bir üstünlük sağladığı görülmektedir. İşte artan bu öneme binaen hizmet ticareti konusunun Türkiye’nin önümüzdeki dönem dış ticaret politika ve stratejilerinin önemli bir ayağını oluşturacağı değerlendirilmektedir. Türkiye, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)’nü kuran Marakeş Anlaşması kapsamında imzalanan ve 1995 yılından bu yana yürürlükte olan Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS)’na taraftır. Mezkûr anlaşmada, gelişen teknolojinin beraberinde yeni hizmet alanlarını ortaya çıkaracağı düşünülerek ortaya konulacak bir tanımlamanın dışında kalmasını önlemek amacıyla genel bir “hizmet” tanımı özellikle yapılmamıştır. Bununla birlikte hizmet ticaretinin uluslararası sınıflandırmasına temel teşkil edecek 12 ana başlıkta sınıflandırılan hizmetlere tabloda yer verilmektedir.

Tablo 1: DTÖ-GATS Hizmet Sınıflandırması

1	Mesleki Hizmetler
2	Haberleşme Hizmetleri
3	Müteahhitlik ve İlgili Müteahhitlik Hizmetleri
4	Dağıtım Hizmetleri
5	Eğitim Hizmetleri
6	Çevre Hizmetleri
7	Finansal Hizmetler
8	Sağlık ve Sosyal Hizmetler
9	Turizm ve Seyahat ile İlgili Hizmetler
10	Eğlence, Kültürel ve Spor Hizmetleri
11	Ulaştırma Hizmetleri
12	Başka Yere Dâhil Edilmemiş Diğer Hizmetler

Diğer yandan 2010 yılında başta Birleşmiş Milletler, OECD ve Eurostat olmak üzere uluslararası örgütlerin ortak çalışmaları ile hazırlanan Genişletilmiş Ödemeler Dengesi Hizmet Sınıflandırması-2010 (EBOPS–2010) bir hizmet ticareti sınıflandırması ortaya koymakta ve Türkiye’nin hizmet ticaretine ilişkin resmi raporlamaları da bu sınıflandırma çerçevesinde yapılmaktadır.

Tablo 2: EBOPS 2010 Hizmetler Sınıflandırması

1	İşlem Gören Mallar
2	Tamir ve Bakım Hizmetleri
3	Taşımacılık Hizmetleri
4	Turizm ve Seyahat Hizmetleri
5	İnşaat Hizmetleri
6	Sigorta ve Emeklilik Hizmetleri
7	Finansal Hizmetler
8	Fikri Mülkiyet Haklarının Kullanılması, Çoğaltılması ve/veya Dağıtılmasına İlişkin Ücretler
9	Telekomünikasyon, Bilgisayar ve Bilgi Hizmetleri
10	Diğer Ticari Hizmetler (Mesleki, Teknik, Ar-Ge ve Diğer)
11	Kişisel, Kültürel ve Eğlence Hizmetleri
12	Resmi Hizmetler

BİLGİ VE İLETİŞİM SEKTÖRÜNÜN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ KONUMU

Uluslararası verilere bakıldığında global BİT Pazar büyüklüğü 2021 yılında %13’lük büyüme ile 4.3 trilyon Dolar seviyesine yükselmiş olup 2022 yılında ise %4’lük büyüme ile 4,4 trilyon Dolar seviyesine ulaştığı değerlendirilmektedir (TÜBİSAD 2021 Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü Pazar Verileri ve Trendleri Raporu). Dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye’deki bilişim ve alt sektörleri de hızlı bir gelişme göstermektedir. Türkiye’nin bilişim sektörü pazar büyüklüğü 2021 yılında 29,9 milyar Dolara (266 milyar TL) ulaşmıştır (TÜBİSAD 2021 Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü Pazar Verileri ve Trendleri Raporu).

Diğer taraftan, Türkiye’nin bilişim sektörü hizmet ihracatı 2019 yılında 1 milyar 462 milyon Dolar, 2020 yılında 2 milyar 92 milyon Dolar, 2021 yılında 2 milyar 533 milyon Dolar ve 2022 yılında (Ocak-Ekim) ise 2 milyar 034 milyon Amerikan Doları olarak gerçekleşmiştir. (TCMB Ödemeler Dengesi, TÜİK).  Bilişim sektörünün farklı sektörlerle etkileşim içinde olması nedeniyle farklı kaynaklarda da bu rakamın çok daha yüksek olduğu ifade edilmektedir.

İthal girdi oranının ve başlangıç sermayesinin düşük olması, katma değerin yüksek olması, cari açığı düşürme potansiyeli ve farklı sektörleri kapsayan dönüştürücü etkisiyle bilişim hizmetleri sektörü Türkiye’nin ihracatı açısından büyük önem arz etmektedir. Sektörün önemli bileşenleri;

• Sektörel yazılımlar,
• Dijital oyun,
• Finansal teknoloji ve yazılımlar,
• Sibergüvenlik,
• Yapay zekâ ve blockchain,
• Akıllı şehir,
• Telekomünikasyon, 5G, bulut ve iletişim hizmetleri
• Bilişim hizmetleri

alanları olarak göze çarpmaktadır.

BİLİŞİM SEKTÖRÜ İHRACAT DESTEKLERİ

20/04/2022 tarihine kadar (Mülga) 2015/8 Sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Karar kapsamında “yazılım, oyun ve bilişim hizmetleri” alanında faaliyet gösteren yararlanıcı şirket ve/veya işbirliği kuruluşları Ticaret Bakanlığı tarafından sağlanan desteklerden faydalanmıştır. Anılan Karar kapsamında, söz konusu şirketlerinin ürün ve hizmet tescili, belgelendirme, fuar katılımı, reklam, tanıtım ve pazarlama, yurt dışı birim kira, ihracata yönelik danışmanlık, rapor satın alımına ilişkin giderleri ile bilgisayar oyunları veya mobil uygulama geliştiren şirketlerin pazara giriş giderleri, komisyon giderleri ve oyun ve uygulamaların geliştirilme süreçlerine ilişkin personel ve lisans alım giderleri hibe olarak desteklenmiştir.

Diğer taraftan 2564 Sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Sektörleri Markalaşma Destekleri Hakkında Karar kapsamında hizmet sektöründe yer alan üst düzey ve ülkemize yüksek tutarlı döviz kazandırma potansiyeli olan şirketler “TURQUALITY® Programı” kapsamında desteklenmiştir.

Bununla birlikte, uygulamada edinilen tecrübeler, üretim ve ticaret yöntemlerinde dijitalleşme, sektörden gelen talepler ve sektöre verilen önem çerçevesinde desteklerin kapsamı genişletilerek ihracatın tabana yayılmasına yönelik olarak tüm bilişim ve alt sektörlerdeki katma değeri yüksek firmaların desteklenmesi amacı doğrultusunda 5447 sayılı “Türkiye Bilişim Sektörünün Uluslararasılaşması ve E-Turquality (Bilişimin Yıldızları Programı) Hakkında Karar” 20/4/2022 tarihli ve 31815 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak bilişim ihracatçılarımıza ve işbirliği kuruluşlarımıza sunulmuştur. Mezkur Karar ile;

• Yazılım,
• Dijital oyun,
• Finansal yazılım ve teknolojiler
• Blok zincir yazılım ve teknolojiler
• Yapay zekâ, büyük veri,
• Siber güvenlik,
• Akıllı şehir ile yeşil dönüşüm yazılım ve hizmetleri,
• Telekomünikasyon, 5G, bulut ve iletişim hizmetleri,
• Veri merkezi,
• Bilişim hizmetleri,
• Sistem bakım ve destek hizmetleri ve
• Dijital aracılık ve hizmet platformları

destek kapsamına dahil edilmiştir.

Söz konusu destek modeli ile Ticaret Bakanlığı tarafından sağlanan tüm bilişim sektörü destekleri sistematik bir şekilde ele alınmış ve sektöre sağlanan desteklerin tek bir başlık ile kullanıcıya ulaştırılması hedeflenmiştir. Böylelikle mevzuatın, yararlanıcı firma ve işbirliği kuruluşları açısından kolay, anlaşılabilir ve uygulanabilir olması sağlanmıştır.

Bu kapsamda;

• İhracata hazırlık ve kurumsal kapasite oluşturma destekleri
• İhracatta pazarlama ve pazarda tutundurma destekleri
• Yüksek katma değere yönelik E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) Programı Desteği

ile 3 aşamalı ancak tek bir başlık altında toplanmış bir destek programı tasarlanmıştır.

İnovasyonun teşvik edilmesi ve uluslararası pazarlarda rekabet edebilecek bölgesel ve küresel unicornların oluşturulmasına yönelik olarak bilişim sektörüne özel yeni destek unsurlarını içeren E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) Programı da oluşturulmuştur.

E-TURQUALITY (BİLİŞİMİN YILDIZLARI) PROGRAMI

Bilindiği üzere ülkemizin rekabet avantajını elinde bulundurduğu ve markalaşma potansiyeli olan ürün gruplarına sahip firmalarımızın, üretimlerinden pazarlamalarına, satışlarından satış sonrası hizmetlerine kadar bütün süreçleri kapsayacak şekilde yönetsel bilgi birikimi, kurumsallaşma ve gelişimlerini sağlayarak uluslararası pazarlarda kendi markalarıyla global bir oyuncu olabilmeleri ve söz konusu markalar aracılığıyla olumlu Türk malı imajının oluşturulması ve yerleştirilmesi amacıyla Dünyada devlet destekli ilk ve tek markalaşma programı olan TURQUALITY® 2004 tarihinde (Mülga) Ekonomi Bakanlığı döneminde yürürlüğe girmiştir. Zamanla tekstil ve hazır giyim ile beraber diğer sektörler de Program’a dahil edilmiştir. Hizmetler sektörü ise 2564 Sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Sektörleri Markalaşma Destekleri Hakkında Karar kapsamında hizmet sektöründe yer alan üst düzey ve ülkemize yüksek tutarlı döviz kazandırma potansiyeli olan şirketler “TURQUALITY® Programı” kapsamında desteklenmektedir.

E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) Programı ise yukarıda izah edilen TURQUALITY® programının bilişim alt sektörlerine uyarlanmış bir hali olarak; ülkemizin bilişim ve alt sektörlerinin geliştirilmesi, inovasyonun teşvik edilmesi ve uluslararası pazarlarda rekabet edebilecek bölgesel ve küresel unicornların oluşturulmasına yönelik olarak yürütülmektedir.

Türkiye’de yerleşik bilişim ve alt sektörlerinde yer alan yazılım, gömülü yazılım, dijital oyun, e-spor, finansal yazılım ve teknolojiler, blok zincir yazılım ve teknolojiler, yapay zekâ, büyük veri, siber güvenlik, akıllı şehir ile yeşil dönüşüm yazılım ve hizmetleri, telekomünikasyon, 5G, bulut ve iletişim hizmetleri, veri merkezi, bilişim hizmetleri, sistem bakım ve destek hizmetleri, dijital aracılık ve hizmet platformları ve ilişkili sektörlerinde faaliyet gösteren şirketler E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) Programı kapsamında desteklenmektedir.

E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) Programı 2564 sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Sektörleri Markalaşma Destekleri Hakkında Karara kıyasla bilişim ve alt sektörlerine özel olarak tasarlanmıştır.

• Marka odağından uzaklaşarak bilişim sektörü hizmet ve ürünleri destek modelinin odağına yerleştirilmiştir.
• Şirketlerin kapsama alınma ve ön inceleme süreçleri ile kapsama alınma kriterleri bilişim sektörünün dinamiklerine özgü olarak yeniden ele alınmıştır.
• Şirketlerin bir stratejik plan dâhilinde kurumsal kapasitelerini güçlendirmeleri ve yurtdışında büyümeleri için yıllık stratejik iş planı zorunluluğu getirilmiş ve buna yönelik hizmet alımı da destek kapsamına alınmıştır.
• Desteklerin etkin ve verimli kullanımının takibi amacıyla yıllık izleme-değerlendirme sistemi getirilmiştir.

Program kapsamına alınma ve değerlendirmeye yönelik olarak da dört ana bilişim kategorisi belirlenmiş olup, Ön Değerlendirme Soru Setleri, Ön İnceleme Raporu ve diğer çalışmalar aşağıda yer alan bu dört sektör olacak şekilde oluşturulmuştur:

• Yazılım Tabanlı Hizmet Ürünü Sunan Şirketler
• Platform Tabanlı Hizmet Sunan Şirketler
• Bilişim Hizmeti Sunan Şirketler
• Dijital Oyun Sunan Şirketler

Şirketler Programa başvuruda bulunmadan önce 5447 sayılı Kararın Uygulama Usul ve Esasları Genelgesinin 50 nci maddesi ikinci fıkrası uyarınca Ticaret Bakanlığının websitesinde yayımlanmış olan Ön Başvuru Koşulları Belgesi’nde (EK BYÖnKosullar) yer alan koşulları sağlaması, ana yönetim ve iş merkezlerinin Türkiye’de yerleşik olması, faaliyetlerine ilk defa Türkiye’de başlamış olması gerekmektedir.

E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) Programına başvuru yapmak isteyen firmaların izlemesi gereken adımlar şu şekildedir;

1. Ön Değerlendirme Soru Seti

Şirketlerce hazırlanan program başvurularının, ilgili bilişim sektörüne göre hazırlanan ve Ticaret Bakanlığı web sitesinde yer alan Firma Ön Değerlendirme Setlerini ilgili oldukları sektörün seçilmesi ile doldurulmalı ve Bilişimin Yıldızları Programı Kapsama Alınma Başvuru Belgeleri (EK-BYKapsama1) ile birlikte KEP üzerinden Hizmet İhracatçıları Birliği’ne göndermeleri gerekmektedir.

2. Ön İnceleme Çalışması

Başvurusu kabul edilen şirketin;

• Vizyonunun,
• Ürünlerinin/hizmetlerinin,
• Strateji yönetimi ve kurumsal yetkinliklerinin,
• Finansal yönetiminin ve performansının,
• Operasyon yönetiminin,
• Pazarlama, satış ve marka yönetimi becerilerinin,
• Ar-Ge ve İnovasyon yetkinliklerinin,
• Yönetişiminin,
• İnsan kaynakları yönetiminin,
• Bilgi teknolojileri ve dijitalleşme becerilerinin,
• Uluslararasılaşma ve unicorn olma potansiyelinin

incelenmesi için Ticaret Bakanlığı tarafından görevlendirilen bilişim alt sektörlerinde gerekli kriter ve tecrübeyi haiz E Turquality (Bilişimin Yıldızları) Yönetim Danışmanlığı Şirketi tarafından ön inceleme çalışması yapılmaktadır.

Ön incelemenin yapılmasında Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen Ön İnceleme Raporu Şablonu (EK-BYÖnİncelemeŞablon) esas alınmaktadır.

Aşağıda belirtilen kriterlere sahip şirketlere başvuru değerlendirmelerinde ilave puan eklenerek öncelik verilebilmektedir.

• Serbest Bölge/İhtisas Serbest Bölgesi’nde yer alan şirketler,
• TÜBİTAK Teydeb programını başarılı bir şekilde tamamlayan şirketler,
• Yurtdışı marka tescil belgesine sahip şirketler,
• Hizmet/Ürün tescil belgesine sahip şirketler,
• Teknolojik Ürün Deneyim Belgesi’ne sahip şirketler,
• Devlet Malzeme Ofisi Kataloğu’nda ürünü/hizmeti bulunan şirketler.

Ön İnceleme Çalışması kapsamında, görevlendirilen E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) Programı Yönetim Danışmanlığı Firması tarafından öncelikle başvuran şirketten inceleme alanlarına ilişkin detaylı bilgi ve belge talep edilmekte ve bu bilgi ile belgeler incelendikten sonra şirketin tesislerinde yerinde inceleme çalışması yapılmaktadır.

 Ön İnceleme Çalışmasında şirket için değerlendirme modeli, yurt dışı pazarlamaya ilişkin temel göstergeler ile her sektör için ayrı olarak kurgulanmış sektörel göstergelerden oluşmaktadır.

Şirket sektöre özgü performans göstergeleri (hizmet ve içerik geliştirme) ile aşağıdaki bölümlerde yer alan sorular bakımından değerIendirilmektedir.

• Stratejik ve Kurumsal Yönetim
• Finans Yönetimi
• Operasyon Yönetimi
• Pazarlama, Satış ve Marka Yönetimi
• İnovasyon ve Ar-Ge
• Yönetişim
• İnsan Kaynakları Yönetimi
• Bilgi Teknolojileri Yönetimi ve Dijitalleşme

3. Ön İnceleme Raporu

Yönetim danışmanlığı şirketi tarafından hazırlanan incelemeye ilişkin ön inceleme raporu ödeme tarihinden itibaren en geç 2 (iki) ay içerisinde hazırlanarak KEP üzerinden Bakanlığa iletilmesi gerekmektedir. Ön inceleme raporunun belirtilen sürede ibraz edilmemesi halinde ilgili tarafça gerekçesi ile birlikte değerlendirilmek üzere KEP üzerinden Bakanlığa başvuruda bulunulur. Söz konusu başvurunun yapılmaması halinde süreç olumsuz sonuçlanmış sayılarak söz konusu şirket 6 (altı) ay içerisinde programa yeniden başvuru yapamamaktadır.

4. Programa Hak Kazanma

Program kapsamına alınan şirketlere, Ticaret Bakanlığı tarafından E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) sertifikası verilmekte ve şirketler E-Turquality (Bilişimin Yıldızları) logosunu kullanma hakkı kazanmaktadır.

5. Stratejik İş Planı

Program kapsamına alınan şirketler Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen Stratejik İş Planı Şablonu ve tanımlı gelişim yol haritası çerçevesinde şirketin mevcut durumu, sahip olduğu vizyon ve kurumsal stratejileri ile operasyon ve destek süreçleri, organizasyonları ve teknolojik yetkinlikleri, uluslararası en iyi uygulamalar ile stratejik hedef, operasyonel eylemler, yürütülecek faaliyetler, yararlanmayı öngördüğü destekler ve performans göstergelerine göre 5 yıllık bir stratejik iş planı hazırlayarak KEP üzerinden Bakanlığa iletilmesi gerekmektedir. Stratejik İş Planı, şirket kapsama alındıktan sonra gerçekleştirilir. Yıllık izleme ve değerlendirme faaliyetleri ise her takvim yılı başlangıcında gerçekleştirilir. Stratejik İş Planı onaylandıktan sonra program kapsamı desteklere ön onay ve/veya destek ödeme başvurusu yapılmaktadır.

Programda yer alan destekler, ön onay/ destek ödeme başvuruları ve diğer bilgilere https://www.ticaret.gov.tr/destekler/hizmet-sektoru-destekleri/bilisim adresinden ulaşılabilmektedir.

SONUÇ

Ülkemizin bilişim ve alt sektörlerinin geliştirilmesi, inovasyonun teşvik edilmesi ve uluslararası pazarlarda rekabet edebilecek bölgesel ve küresel unicornların oluşturulması amacıyla hazırlanan E-Turquality (Bilişimin Yıldızları), bilişim alanında dinamik dönüşümü takip eden, ihracat pazarlarında belli bir mesafeyi kat etmiş Ticaret Bakanlığınca belirlenen ön koşulları sağlayan şirketlerin tanımlı bir gelişim yol haritası ile dahil olabildiği, ülke bilişim sektörünü yurt dışına açmayı hedefleyen yeni ve kapsamlı destek unsurlarını içeren bir programdır. E-Turquality Programı ile bilişim sektörü ihracatçılarımızın yurt dışı pazarlara erişiminin kolaylaşması, uluslararası piyasalarda daha rekabetçi bir yapıya kavuşması ve Türkiye’nin bilişim sektörü hizmet ihracatında sürdürülebilir bir artış sağlanması hedeflenmektedir.

KAYNAKÇA

TİCARET BAKANLIĞI (2021) Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS). Erişim Tarihi 25 Ocak 2023 https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/hizmet-ticareti-anlasmalari/hizmet-ticareti-genel-anlasmasi-gats

TİCARET BAKANLIĞI (2023) Hizmet Sektörü Destekleri. Erişim Tarihi 26 0cak 2023 https://www.ticaret.gov.tr/destekler/hizmet-sektoru-destekleri

TÜBİSAD (2021) Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü Pazar Verileri ve Trendleri Raporu. Erişim Tarihi 26 Ocak 2023 https://www.tubisad.org.tr/tr/images/pdf/tubisad-bit-2021-tr-20220526.pdf

TCMB (2022) Ödemeler Dengesi İstatistikleri https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Odemeler+Dengesi+ve+Ilgili+Istatistikler/Odemeler+Dengesi+Istatistikleri/